DİYARBAKIR ULU CAMİSİ

Diyarbakır, Göbeklitepe hedefli Şanlıurfa gezimizin başlangıç ve bitiş noktası olmanın ötesinde anlam taşıyor.

Çoğu gezi gibi sabaha karşı başlayan serüvenimiz Diyarbakır’da soluklanmayı kaçınılmaz kılıyor.

Tarihte Amed ve kente yerleşen Bekr Arap aşiretine gönderme olarak Diyarbekir adlarıyla da anılan kent Cumhuriyet döneminde Diyarbakır adını almış. Bu adın babası da Atatürk olmuş. Tarihteki adların bir etnisiteye gönderme olacağı varsayımıyla bölgedeki bakır varlığını göz önüne alarak bakır diyarı anlamında Diyarbakır adını vermiş kente.

Tarihsel Hasan Paşa Hanı’ndaki yöresel kahvaltıyla kendimize geliyoruz. 1572’de yapılmış olduğu bilinen han banisi Sokullu Mehmet Paşa’nın oğlunun adını taşıyor. Restore edilerek kullanıma açılmış. Kafe ve lokanta gibi işletmelerin ağırlıkta olduğu han ortasında yer alan şadırvanla birlikte tarih solumanızı sağlıyor. Üç katlı ve dikdörtgen planlı.

Hasan Paşa Hanı

Şanlıurfa’ya yol almadan önce Diyarbakır sokaklarında kısa bir yürüyüşle kentteki tek ziyaret noktamız olan Ulu Cami’ye ulaşıyoruz.

Her bir kenarı 75 metre olan karesel alanı kaplayan Ulu Cami etkileyici bir görünüme sahip.

Doğu girişindeki Aslan-Boğa mücadelesini betimleyen kabartılar gözden kaçacak gibi değil.

Günümüzün camisi başlangıçta kilise olarak yapılmış. Yapım tarihi tam olarak bilinememekle birlikte Müslümanların Diyarbakır’a egemen oldukları 639 yılında Mar Toma Kilisesi olan bu yapı camiye dönüştürülmüş.
1091’de Selçuklu sultanı Melikşah zamanında kapsamlı bir bakım, onarım geçiren yapı Müslümanlarca 5. Haremi Şerif (Kutsal Mabed) (Kâbe, Mescidi Nebevi, El Aksa Camisi, Şam Emevi Camisi) olarak kabul ediliyor.
Diyarbakır Ulu Cami Şam’daki Emevi Camisi’nin yansıması olarak da kabul edilen bir yapı.
İslâm’ın 4 ana mezhebi olan Sünni, Şafii, Maliki ve Hanbeli’ler için bölümler düzenlenmiş.
Evliya Çelebi’ye göre Ulu Cami Hz Musa zamanında yükselmiş bir yapıdır. Farklı kaynaklar da bu kanıyı doğrulamaktadır. Bölgede bolca bulunan taşlardan kesme tekniği ile yapılmıştır.
Avluda ünlü İslâm bilgini El Cezeri’nin yaptığı düşünülen güneş saati bulunmaktadır.
Mesudiye ve Zincirli Medreseleri de Ulu Cami külliyatının parçalarıdır.

Caminin içine girdiğinizde kiliseden dönüştürmenin farkına daha iyi varabiliyorsunuz. Ayrıca, saf tutanların ilk sırasında olmanın daha fazla sevap kazandıracağından hareketle kiliseden dönüştürme uzunca bir ilk sıra kazandırma bakımından avantaj sağlamış denebilir.

Avlunun orta yerine camilerin vazgeçilmezi olan görkemli bir şadırvan eklenmiş.

Minarenin yer aldığı kare biçimli yapının da kilise çan kulesinden dönüştürme olduğu kolaylıkla anlaşılabiliyor.

 

Özellikle revakları Şam Emevi Camisi’ni çağrıştırıyor.

Batı tarafındaki revakların önünde yer alan Korint sütun başları taş işçiliğinin inceliklerini yansıtıyor. Üst kattaki sütunların ise her biri farklı biçemle işlenmiş. Sol baştaki sütundaki svastika işlemeleri farklı biçemlerden birisi olarak dikkatimizi çekiyor.

Girdiğimiz kapı olan Doğu kapısından çıkmadan önce dikkatle bakıldığında görülen yılan biçemli demir yer alıyor. Anlatıya göre namaz kılmakta olan bir kişiye yaklaşan bir yılan Allah tarafından demire dönüştürülmüş. O gün bugündür buradaymış demir yılan!

Sur ilçesine adını veren Diyarbakır Surları boyunca ilerledikten sonra Şanlıurfa’ya doğru yola koyuluyoruz.